Gırtlak veya tıbbi adıyla larinks, yutak dediğimiz dil köküyle trakea dediğimiz nefes borusu arasında , dıştan boynumuzun çene altında adem elması şeklinde elimize gelen dış kısmında kıkırdak iç kısmında üstte yemek borusunu kapatan yaprak şeklinde yumuşak kıkırdak, aşağıda yalancı ve gerçek ses tellerinin olduğu bir organdır. Sesimiz gırtlaktaki ses telleri vasıtasıyla çıkar. Gırtlak yemek borusu ve nefes borusunu birbirinden ayırır, yemek yeme esnasında yemeklerin nefes borusuna kaçmasını önler. Gırtlak, aldığımız havayı akciğerlere gönderir, nefes verirken akciğer havası gırtlaktan çıkar, biz nefes verirken konuşuruz ve gırtlaktaki ses telleri sayesinde konuşma sesi oluşur.
Gırtlak kanserinin oluşmasında en önemli etken sigaradır. Günde 10 adetten fazla içilmesi kanser için etkilidir, tiryakilerde kanser oranı 20 kat fazladır, sigara bırakıldıktan sonra vücutta 20 yıl kadar etkisi sürmektedir. Günde 25 adet ve 30 yıl sigara içen bir insanda gırtlak kanserine yakalanma ihtimali, sigara içmeyene göre 40 kat fazladır. İkinci sebep alkoldür. Özellikle sigara ve alkol bir arada alınması sinerjik etki yapmaktadır, yani ayrı ayrı kullanılmasından daha fazla zararlı olmaktadır. Üçüncü sebep HPV(human papilloma virüsü) dür. Kadınlarda genital sistemde hastalıklara yol açan HPV son yıllarda ağız içindeki kanserlerden sonra gırtlak kanserlerinde de risk faktörü olmaya başlamıştır. Dördüncü etken çalışma ortamında asbest, ağaç tozu, nikel bileşikleri, kömür tozu, boya dumanı, form aldehit, polisiklik aromatik hidrokarbon, mineral yağlar, temizlik çözücü olarak kullanılan izopropil alkol gibi toksik maddelere uzun süreli maruz kalmaktır. Son yıllarda uzun süreli larengözefagial reflünün gırtlak kanserine neden olabileceği gösterilmiştir. Beslenme tarzı; Kırmızı ve kızarmış etler, A ve E vitamini eksikliği de etkenler arasında sayılabilir. Haliyle yukarda bahsedilen zararlı maddelerden uzak durmak, sebze ağırlıklı beslenmek, ağız hijyenine dikkat etmek gerekir.
Gırtlak kanseri dünyada baş boyun bölgesinin en yaygın kanseridir. Her yıl dünyada 156.000 yeni gırtlak kanseri vakası görülmekte ve 83.000 ölüm olmaktadır. Erkeklerde kadınlara göre daha sıktır, bu vakaların 138.000 i erkek, 18.000 i kadındır. Son yıllarda kadınlardaki sigara içme oranının artmasıyla birlikte kanser görülme sıklığı da artmıştır. Sağlık bakanlığı 2013 yılı istatistik verilerine göre gırtlak kanseri erkeklerde % 7 ile altıncı sıradadır. Gırtlak kanseri 40-60 yaş arası daha sık görülür. Bütün kanserlerde olduğu gibi ailesel genetik faktörlerin rolü vardır. Gırtlak kanseri olan kişilerde Özellikle P53 gen mutasyonu tesbit edilmiştir.
En önemli belirti ses kısıklığıdır. Sigara içenlerde tedaviye rağmen 15 günün üzerinde geçmeyen ses kısıklıklarında kanser ihtimali göz önüne alınmalıdır. Hastanın sesinde kısıklık, yorulma, eforlu ve hırıltılı, zayıf ses vardır. Eğer kanser ses tellerinde gelişmişse ilk belirti ses kısıklığıdır ve bu sayede erken farkedilir. Eğer ses tellerinin üzerinde bir bölgede gelişmişse önce ses kısıklığı yapmaz , daha çok yutma güçlüğü, boğazda sıcak patates hissi, yumru hissi olur. Eğer kanser ses tellerinin altındaki gırtlak bölgesinde gelişmişse önce nefes darlığı, hırıltılı solunum ve öksürük gibi şikayetleri olur. Bu nedenlerle ses telleri dışındaki bölgelerden gelişen tümörler daha ileri evrelerde fark edilebilir, kulağa vuran ağrılar ortaya çıkar.
Teşhis için özellikle detaylı bir KBB muayenesi yapılmalıdır. Açılı rijid endoskopla indirekt larinks muayenesi yapılarak gırtlağın içi girişten ses tellerine kadar detaylı görülür, ses tellerinin hareketleri değerlendirilir. Stroboskopi ile ses tellerinin büyütülmüş görüntüsü ve yavaşlatılmış hareketleriyle daha erken evrede tümör farkedilebilir. Öğürtü refleksi olan hastalarda daha konforlu ve detaylı muayene olarak çip kameralı flexibl larengofarengoskopi ile burundan girilerek muayene ve kayıt yapılır. Hastanın boynunu palpasyonla muayene ederek büyümüş lenf bezesi olup olmadığına bakılır. Eğer muayene ile gırtlakta bir tümör şüphesi görülürse radyolojik inceleme yapılır. Öncelikle larinks-boyun BT, gerekirse boyun MR ve PET istenebilir. Kesin teşhis için gırtlaktaki şüpheli bölgeden biopsi dediğimiz ufak bir parça alınarak patolojik incelemesi yapılır.
Gırtlak kanserinin 4 evresi vardır. Birinci ve ikinci evreler( T1, T2 ), erken evre olup tedavide başarı oranı daha yüksektir. . Üçüncü evre( T3) gırtlak kanserleri, gırtlak içinde sınırlı ve ses teli hareketi azalmış kanserlerdir. Dördüncü evre(T4) kanserlerde, ses telleri fikse olmuş, ses tellerinin üst ve alt bölgesine yayılmış, gırtlak dışına taşmış kanserlerdir. Üçüncü ve dördüncü evreler ileri evrelerdir, tedavide başarı oranı düşüktür, bu evrelerde boyunda metastaz dediğimiz boyun lenf bezelerine yayılma veya akciğer gibi başka organlara sıçrama olabilir. İleri evre gırtlak kanserlerinde genellikle ses tellerinin birinde veya ikisinde hareket yoktur, fikse olmuştur.
İleri evre kanserler başka bölgelere yayılabilirler. Üçüncü evrede boyunda metastaz görülürken dördüncü evrede akciğer, sindirim sistemi ve beyin gibi uzak organlara metastaz olabilir. Uzak metastaz olan hastalarda cerrahi tedavi düşünülmez, tedavide başarı oranı çok düşüktür.
Gırtlak kanserinin tedavisi vardır . Özellikle erken evrede tedaviyle hastalık tamamen ortadan kalkar ve nüks oranı çok düşüktür. Tedavide üç seçenek vardır: Ameliyat, radyoterapi, kemoterapi ve bu tedavilerin kombine şekli
Kanserin birinci ve ikinci erken evrelerinde ameliyat ve radyoterapiyle tedavi % 90-95 oranında aynı başarıya sahiptir. Özellikle ses telinden gelişmiş kanserlerde sesi koruma açısından radyoterapi tercih edilebilir. Ancak üçüncü ve dördüncü evre gibi ilerlemiş gırtlak kanserlerinde gırtlak ve boyunla birlikte ameliyat tercih edilmelidir, radyoterapi ameliyat sonrası nüksü önlemek açısından gerekebilir. Kemoterapi, ameliyat yapılamayan çok ileri kanserlerde tümörü küçültüp ameliyat yapılabilir duruma getirmek için gerekebilir.
Erken evre kanserlerde gırtlağın tamamı alınmaz, ses telinin bir kısmı veya bir ses teli tamamen çıkarılır, bu durumlarda hastanın sesi kaybolmaz, biraz kalitesi düşer. Nefes borusuna delik açılmaz veya geçici olarak açılır, belli bir süre sonra kapatılır ve burundan normal nefesini alır. Radyoterapi tedavisi yapılan hastalarda gırtlak tamamen korunmuş olur, ancak ses kalitesi bir miktar bozulabilir. İleri evre kanserlerde özellikle dördüncü evrede gırtlağın tamamı alınacağı için hastanın sesi olmaz ve nefes borusuna kalıcı delik açılır, hasta bu delikten nefes alır verir. Ancak gelişen teknolojilerle hastanın nefes borusu ve yutak arasına, küçük görünmeyen ses protezi takılarak ve açılan delik valvli kapakla kapatılarak konuşma sağlanabilir. Hastaya yemek borusundan konuşma terapisi uygulanarak protez takılmadan ses çıkarma ve konuşma öğretilebilir. İleri evre kanserlerde hastalar boyunda delik olacağı için ameliyat olmaktan kaçmakta ve tedavi şanslarını yitirmektedirler. Boynun altında dikkat çekmeyen bu delik valvli kanüllerle veya fularla kapatılabilmektedir. Yaşamak varken ufak bir kusur yüzünden tedaviyi reddetmek hastanın hayatını kaybetmesine neden olmaktadır.
Gırtlak ameliyatı olanlar, diğer insanlar gibi normal yaşantısını devam ettirebilir ve çalışabilirler
Gırtlak anatomisi ile ilgili merak edilenlere göz atmak için buraya tıklayabilirsiniz.
Ses estetiği ile ilgili merak edilenleri okumak için buraya tıklayabilirsiniz.
