Anatomik Yapı
Larenks solunum yollarının bir parçası olup boynun ön orta bölümünde çene altında yutakla nefes borusu arasında yerleşmiştir. Hareketli bir organdır, yutkunmakla yukarı aşağı hareket eder.
Gırtlak tepesi aşağıda piramide benzer anatomik yapısı kıkırdak kaslar ve bağ dokularından oluşur. Gırtlak yukarıdan aşağıya doğru 3 bölümden oluşur.
Üstte supraglotik denilen ses tellerinin üst bölümü, ortada gırtlağın ender yerini oluşturan ses telleri bölümü Glottik bölümde aşağıda ses subglotik bölümden oluşmuştur. Kıkırdak yapıları kıkırdakla gırtlağın çatısını oluştururlar. 3 tane tek kıkırdak, 3 tane 2 taraflı olmak üzere çift kıkırdak vardır.
Tek olan kıkırdakla Epiglot yukarı doğru genişleyen yaprak şeklinde bir kıkırdaktır. Yutma esnasında gırtlağı kapatarak yemeklerin nefes borusuna kaçmasına engel olur. Troid Kıkırdak (Adem elması-Cartilago tiroidea) Açıklığı arkaya bakan kitap yaprağı şeklinde geniş bir kıkırdaktır. Ses oluşumunda önemli olan ses telleri yalancı ses telleri ve kaslar ön kısımda bu kıkırdağı tutunurlar. Krıkoid Kıkırdak(cartilago cricoidea) yüksük şeklinde olup ön kısma daha geniş nefes borusu ile troid kıkırdak arasında yer alır.
Çift Kıkırdaklar Arıtenoidi krıkoid kıkırdağın arka üst kısmıyla eklem yapar ses tellerinin arka kısımlarının tutunma yeridir sesin çıkarılması ve ses tellerinin açılıp kapanması bu kıkırdakların hareketliyle gerçekleşir. Arıtenoid’in üst ve yan kısmına tutunan ve çift olan iki tane destek kıkırdağı bulunmaktadır. Bunlar Kornikulatte ve kuneiform kıkırdaklarıdır. Larenk Bağları (Ligeman)Gırtlağın iskelet çatısı yukarı ve aşağıdan elestik yapılarla boyuna bağlanmıştır. Esas üst taşıyıcı bağ Temporol Kemik (Kulak)’
Tirohiroyoid membran; bu membran fibroelastik bir yapıda olup hiyoid kemikle tiroid kıkırdak arasında geniş bir perde şeklindedir.
Kuadrangular membran: Aritenoid kıkırdak ile epiglot kıkırdak arasında yer alan dörtgen şeklinde geniş bir perdedir.
Konus elastikus membran: (Kriko vokal membran) Krıkoid kıkırdaktan başlayap ses tellerine doğru devam eden ve vokal ligaman dediğimiz troid kıkırdakdan arıtenoid kıkırdağın vokal çıkıntısına tutunan bir perdedir.
Vokal ligaman: konus elestikusun üst serbest kenarı kalınlaşarak önde tiroid kıkırdak arkada vokal çıkıntıya tutunup ses telinin serbest kenarı boyunca gergin bir bağ ouşturulur, buna vokal ligaman diyoruz. İşte vokal ligamanla birlikte onu örten epitel tabakası ses tellerini oluşturur.
iç ve dış (ekstrensek, intrensek) iki guruba ayrılır. Ekstrensek (Dış) kaslar bir bütün olarak larenksin hareketini ve fiksasyon yönünü sağlar; fonksiyonel açıdan larenksi yukarı kaldıran kaslar (Digastrik, stilohiyoid, geniohiyoid, milohiyoid adelelerdir.) Gırtlağı aşağıya indiren deprasör kaslar (tirohiyoid, sternohiyoid, amohiyoid ve sternotiroid adeleler.)
Larenks yapısında yer alan bu kaslar hava yolununun kontrolünü sağlarlar. Fonoszyon sırasında (Ses üretimi esnasında) ekspiryum (nefes verme) arasında havasının direncini kontrol ederler, ayrıca alt solunum yoluna yutma sırasında yabancı maddelerin kaçmasına engel olurlar.
Krikotroid kas süperior larengeal sinirin dış dalı ile diğer kaslar ise inferior larengeal sinir ile hareket ettirilirler. Bütün bu kaslar Aritenoid kas dışında çift taraflıdır.
Kırikotroid kas: bu kasın, vokal kordların (ses tellerinin) pozisyonuna önemli etkisi vardır. Fonosyondaki (ses üretim merkezi) görevi vokal kordların gerginliğini arttırmaktır. Vokal kordların gerginliğini sağlayan kaslar krıkotiroid ve tiroaritenoid kaslardır. Krıkotiroid kas krikoid ve tiroid kıkırdaklar arasındadır. Tiroaritenoid vokal ligemana paralel seyreder ve kuvvetli gerilmelerde kriko tiroide zıt çalışır.
Tiroaritenoid kas iki kıkırdağın pozisyonunu sabitler, vokal kordları gerer ve uzunluğunu arttırır.
Krıkotiroid kas alçak frekanslarda genellikle gevşektir. Ancak falseto veya yüksek tonda kuvvetli kasılır. Posterior (Arka) kirikoaritenoid kas ile sinerjik (uyumlu) çalışması sayesinde vokal kord aralığı maksimum genişler.
Krikotiroid kas fonasyonda ve solunumda fondemental (Temel) Frekansın kontrolünde önemli rol oynar. Aritenoid kas: her iki aritenoid kıkırdağın arka yüzünde yer alan tek bir kastır. Düz ve çapraz lifleri vardır. Bu kas aritiroidleri birbirine yaklaştırarak vokal kordların yaklaşımını (Adduksiyon) sağlar.
Çarpraz lifler larenks girişini daraltırken düz lifler kord vokal aralığını daraltarak (sifinkler) sıkıştırma görevini üstlenmiştir.
Tiroaritenoid kas: iki ayrı bölüm olarak incelemekte yarar vardır. 1. kısım iç demedi (muskulus vokalis)
Ses kası demeti muskulus tatirol tirooritioid exsternus (dış) muskulus vokalis (ses kası veya internarnal tiroaritiroid kas) Önde tiroid kıkırdağın Larengial yüzü orta kısımdan çıkar konuselastikusun serbes kenarına ve vokal çıkıntının yan tarafına yapışır. Vokal kas vokal ligamana yapışıktkır. Vokal kordun vibratiyor (titreşim) bölümünde yer aları.
Muskulustriaritoid exsternus (Dış demet) yine troid kıkırdağın larengeal yüzünün orda kısmından arkada vokal çıkıntı ile lateral (yan) Krikoaritenoid arasına yapışır. İç demetten farklı olarak Kord vokalon dış yan komşuluğu boyunca uzanarak aritenoid kıkırdağa yapışır.
Tiroaritenoid Kas Aritenoid kıkırdağı öne ve içe döndürür. Krikotiroid ve posteryurkriko aritenoid kasın zıttıdır. Yalancı ses telini transfers aritiroid kas ile birlikte birbirine yaklaştırarak (sifintel) kapatma görevi sağlar. Bu kas vokal kordları birbirine yaklaştırır gerginleştirir ve kalınlığını arttırır. Fonasyon için en önemli kastır. (ses telinin bizzat kendi kasıdır.) o halde tiroariteroid kas iki demet içerir tiroariteroid kasın iç tarafı (ses kası) vokal kas olup yavaş kasılan liflerdir. Dış Demet hızlı kasılan lifleri içerip dinamik hareketleri sağlar. Vokal kısım (iç demet) vokal kordun geri limini kontrol eder. Dış demet (Cotiral kompartman) ise ses tellerinin kapanmasını sağlar. Yaklaştırılması vokal kasıda (iç demet) inferyül ve süferyül (alt ve üst) olmak üzere ikiye ayrılabiliriz.
Alt bölüm vokal kordun suplogtif düzeydeki (ses telin alt yüzü) gerginliğini vokal kord vibrası sonunun fendomental frekanslarının fonasyonu kontrol ettiği üst bölümün ise ses kalitesini ve özellikle formant frekansların çıkmasını sağladığı sürülmüştür.
Posterior krikoaritenoid kas kroleoid kıkırdağın arka yüzinde orta çizgi yanlarındaki çukurlara yapışır lifleri dışa ve uca uzanarak aritinoidin yan çıkıntı yüzeyine uzanır. Bu kasın hareketiyle aritinoid kıkırdaklar yana ve arkaya dönerler ve bu rotasyon hareketi sonucu kord vokaller birbirinden uzaklaşır. Buna Abdulesiyon hareket denir. Bu kas vokal kordun esas abduktorudur. (açıcıkas) fonasyon esnasında tiroaritinoid ve kriko tiroid kasın germe fonksiyonunun aksi görev yapar gevşetir.)
Lateral krikoaritenoid kas krikoid kemerin (arkusun) Doş-üst yüzü ve konus elastukustan başlayıp yukarı arkaya ilerleyerek aritinoidin lateral (dış çıkıntısının) çıkıntısının ön yüzüne yapışır. Küçük dörtgen şeklindeki bu kas Aritiroid kıkırdağı ön ve dışa çekerek kord vokalleri ortaya yaklaştırır. (Addüktör Fonksiyon) posteriorm kriko aritiroid kasın zıt yönüdür.
Fonksiyon açısından kord vokaller 3 histolojik bölüme ayrılır.
1. Örtü a) Epitel
b) Lamina Proprianın lüziyel tabakası.
2. Geçiş a) Laminol proprianın orta tabakası
b) Derin tabaka
3. Gövde Vokal kas lifleri
